PODSTAWY PROGRAMOWANIA

Pierwszy opis języka Pascal opublikował w 1971 r. Niklaus Wirth. Pomyślany on był jako język służący do nauki programowania. Pascal stosowany początkowo do celów edukacyjnych stał się profesjonalnym narzędziem informatycznym. Od tego czasu pojawiło się wiele wersji tego języka, znacznie odbiegających od pierwowzoru, łamiących nawet strukturalizm języka. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO przedstawiła w 1980 roku celem ujednolicenia propozycję standardu Pascala. Produkt firmy Borland International Inc. - Turbo Pascal odbiega od niego znacznie.

Budowa

Programy napisane w języku Turbo Pascal, tak jak i w większości innych języków, posiadają swoją własną określoną budowę. Program taki powinien składać się z nagłówka, deklaracji modułów oraz bloku głównego. W jego nagłówku określamy nazwę naszego programu. Nazwa ta nie jest jednak nigdzie wyświetlana, jest widoczna tylko w kodzie źródłowym dla wiadomości programisty. Przykładowy nagłówek może wyglądać np. tak:

PROGRAM Nazwa_programu;

W nazwie programu można używać liter, cyfr i znaku podkreślenia. Nie wolno natomiast zacząć nazwy od cyfry, ani używać w niej nawiasów, kropek itp. Występuje ona po słowie PROGRAM. Podczas pisania programów zaleca się wstawianie nagłówka, jednak nie jest on konieczny. Występuje opcjonalnie.

Kolejnym elementem programu jest deklaracja modułów. "Mówi" ona kompilatorowi, jakie moduły mają zostać dołączone do programu. Dołączane moduły udostępniają nam dodatkowe procedury i funkcje (polecenia, które będziemy później mogli użyć). Istnieje wiele modułów. Można również tworzyć własne. Dokładnie zostaną one omówione w części Moduły. Przykładowa deklaracja modułów może wyglądać następująco:

USES Crt, Dos;

Wszystkie moduły deklarowane są po słowie kluczowym USES i są oddzielone między sobą przecinkiem. Deklaracja modułów występuje (tak jak nagłówek) opcjonalnie. Skromną część procedur i funkcji udostępnia nam moduł SYSTEM, który dołączany jest do naszego programu automatycznie.

Po deklaracji modułów występuje blok główny programu. Mieści się on pomiędzy słowami BEGIN (początek) i END. (koniec). Blok ten jest obowiązkowy. Poprawnie napisany program wyglądać może tak:

PROGRAM Moj_pierwszy_program;

USES Crt, Dos;

BEGIN

...treść programu...

END.

Wielkość liter w programach napisanych w języku Turbo Pascal nie gra roli (w przeciwieństwie do programów napisanych np. w C/C++). Można więc używać i małych, i wielkich liter. Każda napisana poprawnie instrukcja powinna być zakończona średnikiem. Zapominanie wstawienia średnika jest podstawowym błędem popełnianym przez początkujących, uniemożliwiającym poprawną kompilację.

Napiszmy więc prosty program wyświetlający na ekranie napis. Do wyświetlenia napisu użyjemy procedury WRITELN. Ponieważ znajduje się ona w module SYSTEM nie musimy deklarować żadnych innych unitów (modułów).

PROGRAM Napis;

BEGIN

Writeln('Witam uczniów PSP na zajeciach');

END.

Sposób pisania

Jeśli już będziesz pisał dłuższe, rozbudowane programy powinieneś pamiętać o komentarzach. Komentarze są to teksty (objaśnienia), których kompilator nie bierze pod uwagę, są one ignorowane. Widoczne są tylko przez programistę. Komentarze wstawia się między nawiasami klamrowymi "{" i "}" lub między dwu znakami "(*" i "*)". Wstawianie ich jest bardzo ważne, gdyż w dużych programach łatwo się można pogubić.

Kolejnym elementem są odstępy. Pisanie "brzydkie" polega na pisaniu programu "ciurkiem", z góry na dół. Kiedy w programie występuje wiele pętli, przez co jest wiele słów BEGIN i END, można się łatwo pogubić i przez przypadek postawić o jeden END więcej, co w rezultacie spowoduje błąd i przerwanie kompilacji. Dlatego powinniśmy robić odstępy (spacjami lub tabulatorem), np. każdy blok (polecenia między BEGIN i END) przesunąć w prawo o kilka spacji.

Kompilacja

By uruchomić napisany przez nas program trzeba go najpierw skompilować, czyli przetłumaczyć z języka zrozumiałego przez człowieka na język zrozumiały przez komputer. Do tego celu używa się różnych kompilatorów zewnętrznych np. TPC, można również skorzystać z kompilatora wewnętrznego. Kombinacja klawiszy Alt+F9 (COMPILE/COMPILE) wykonuje kompilację programu znajdującego się w aktywnym okienku edycyjnym. Zostanie wyświetlone okienko z postępem zaawansowania. Kiedy proces zakończy się sukcesem, należy dowolnym klawiszem wyłączyć ów okienko. Klawiszem F9 (COMPILE/MAKE) wykonujemy kompilację wszystkich plików związanych z programem znajdującym się w okienku głównym, które nie uległy od ostatniej kompilacji zmianie. Następuje wtedy kompilacja programu głównego oraz modułów (jeśli zostały zadeklarowane). Poleceniem COMPILE/BUILD wykonujemy kompilację taką jak wyżej z tą różnicą, że kompilowane są zbiory nawet jeśli nie uległy zmianie. Skompilowanie dowolną metodą pliku programu powoduje powstanie pliku wykonywalnego EXE. Jeśli kompilujemy moduł, to zostanie stworzony plik TPU. Jeśli chcemy zobaczyć wynik naszej pracy możemy kombinacją klawiszy Ctrl+F9 lub RUN/RUN uruchomić istniejący w oknie głównym program. Nie wolno używać CTRL+F9, kiedy w okienku edycyjnym mamy kod źródłowy modułu.

BUDOWA PROGRAMU

Bloki

Blok, zarówno programu głównego, jak i procedur, czy funkcji składa się z dwóch części: deklaracyjnej i instrukcyjnej. Pierwsza występuje opcjonalnie, natomiast druga być powinna. Część instrukcyjna mieści się między słowami kluczowymi BEGIN i END;, przed nią znajduje się część deklaracyjna. W części tej deklarujemy następujące elementy:

· etykiety

· stałe

· zmienne

· typy

· procedury

· funkcje

Wszystkie zadeklarowane elementy są dostępne w obrębie tylko danego bloku. Z tego wynika, że elementy zadeklarowane w programie głównym są dostępne we wszystkich procedurach, funkcjach i bloku głównym.
Symbole podstawowe

W programach napisanych za pomocą języka Turbo Pascal używa się następujących symboli:

· liter wielkich : ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ

· liter małych: abcdefghijklmnopqrstuvwxyz

· cyfr: 0123456789

· znaku podkreślenia : _

· znaków specjalnych : +-*/=<>[],.():;'@{}$#

· znaków podwójnych : <=>= := .. (* *) (..)

W programach występują również identyfikatory. Służą one do opisu programów, modułów, typów, stałych, zmiennych, funkcji, itp. Identyfikatory określają nazwę danego elementu. Za pomocą tych nazw będziemy mogli się odwoływać do danego elementu. W nazwach można używać liter małych, wielkich, cyfr i znaku podkreślenia. Nie wolno jednak zacząć nazwy identyfikatora cyfrą. Tak mogą wyglądać przykładowe identyfikatory:

imię, nazwisko, liczba, x,... itp.

Słowa kluczowe

W Pascalu (jak i w większości innych językach) zostały wyodrębnione pewne identyfikatory o szczególnym znaczeniu. Używa się ich w z góry określony sposób. Nie mogą być zmieniane przez programistę, w przeciwieństwie do procedur, czy funkcji. Ich nazw nie wolno niegdzie w programie użyć jako identyfikatora do jakiegoś elementu. Noszą one nazwę słów kluczowych oraz dyrektyw. Wszystkie słowa kluczowe poprawnie napisane są wyświetlane standardowo białym kolorem. Te słowa to:

and	file	of	type
array	for	or	unit
asm	function	packed	uses
begin	goto	procedure	var
case	if	program	while
const	implementation	record	with
constructor	in	repeat	xor
destructor	inherited	set
div	label	shl
do	mod	shr
downto	nil	string
else	not	then
end	object	to

Do standardowych dyrektyw należą:

absolute	foward	public
assembler	interrupt	virtual
external	near
far	private

Liczby

Język Pascal daje nam do dyspozycji dwa systemy liczbowe: dziesiętny i szesnastkowy. Każda liczba zapisana w systemie szesnastkowym powinna być poprzedzona znakiem '$'. Wszystkie liczby bez tego znaku są traktowane jako liczby zapisane w systemie dziesiętnym. W systemie dziesiętnym mamy do dyspozycji cyfry od 0 do 9, natomiast w systemie szesnastkowym od 0 do 9 i od A do F. Przy zapisie liczb rzeczywistych można również używać notacji naukowych. Pascal daje nam następujące notacje:

· m - liczba rzeczywista ze znakiem, określająca mantysę liczby

· c - liczba całkowita ze znakiem, określająca cechę liczby

· e - symbole notacji naukowej

Oto przykładowe liczby:

35, $F,$14, -3.14159, 3.2E10, 2.7E-10

Etykiety

Etykiety służą do oznaczania pewnych miejsc w programie. Za pomocą nich będziemy mogli w każdej chwili "skoczyć" pod dane miejsce. Każda etykieta powinna być zakończona znakiem ":" (dwukropek) i powinna być zadeklarowana w części deklaracyjnej. Do tego celu używa się słowa kluczowego LABEL. By kazać programowi skoczyć do danej etykiety używa się polecenia GOTO. Skok jednak jest możliwy tylko w obrębie danego bloku i jest to skok bezwarunkowy np.:

LABEL Poczatek, Koniec;

BEGIN

...

Poczatek:

...

Koniec:

...

GOTO Poczatek;

END;

Zalecane jest nie stosowanie skoku bezwarunkowego. Wykorzystuj polecenie GOTO tylko w ostateczności. Lepiej jest użyć np. instrukcji REPEAT lub FOR.

TYPY DANYCH

W języku Turbo Pascal każda stała, zmienna, funkcja itp. musi być ściśle określonego typu. Na podstawie tego typu kompilator rezerwuje odpowiednią ilość pamięci na dany element. Typ ten charakteryzuje zbiór wartości przyjmowanych przez niego. W Pascalu istnieje bardzo wiele różnych typów. Programista ma możliwość również tworzenia własnych. Możemy wyróżnić cztery standardowe typy:

1. Typ liczb całkowitych

2. Typ liczb rzeczywistych

3. Typ znakowy

4. Typ logiczny

Dodatkowo typy definiowane przez użytkownika można podzielić na:

1. Typ okrojony

2. Typ wyliczeniowy

3. Typ łańcuchowy

4. Typ wskaźnikowy

5. Typ tablicowy

6. Typ rekordowy

7. Typ obiektowy

8. Typ zbiorowy

9. Typ plikowy

10. Typ proceduralny

Typ całkowity

Wszystkie elementy tego typu stanowią zbiór liczb całkowitych. Różnią się tylko przedziałem, a co za tym idzie ilością pamięci potrzebnej na zapisanie danej liczby. Istnieją następujące typy całkowite:

TYP	ZAKRES	ROZMIAR
ShortInt	-128..127	1
Byte	0..255	1
Integer	-32768..32767	2
Word	0..65635	2
LongInt	-2147483648..2147483647	4

Typ rzeczywisty

Dane tego typu stanowią zbiór liczb rzeczywistych. Poszczególne podtypy różnią się między sobą zakresem oraz ilością zajmowanej przez nie pamięci. Mamy więc następujące podtypy:

TYP	ZAKRES	LICZBA CYFR ZNACZĄCYCH	ROZMIAR
Single	1.5e-45..1.7e38	7-8	4
Real	2.9e-39..1.7e38	11-12	6
Comp	-2.63+1..2e63-1	19-20	8
Double	5.0e-324..1.7e308	15-16	8
Extended	3.4e-4932..1.1e4932	19-20	10

Jeśli przy deklaracji elementu typu Comp lub Extended pokaże się komunikat: "Must be in 8087 mode to compile this.", to znaczy, że musisz w menu OPTIONS/COMPILER w dziale Numeric processing wybrać opcję 8087/80287 :-).

Typ łańcuchowy

Dane typu łańcuchowego składają się z ciągu znaków. Ciąg ten poprzedzony jest jednym bajtem, w którym zapisana jest jego długość. Z tego też względu maksymalna długość ciągu wynosi 255 znaków. (Jeśli potrzebujesz zmiennej typu łańcuchowego dłuższej niż 255 znaków, to zajrzyj do strony Dyrektywy). Typ łańcuchowy deklarujemy za pomocą słowa kluczowego STRING. Zadeklarowany element domyślnie przyjmuje długość 255 bajtów. Zalecane jest, aby określać jego długość samemu. W tym celu po słowie STRING w nawiasach kwadratowych wpisujemy liczbę określającą długość naszego elementu, a co za tym idzie ilość pamięci potrzebnej na jego zapamiętanie. Zmienne i stałe tego typu mogą być traktowane przez użytkownika jako tablica, np., aby zmienić trzecią literę zmiennej na K napiszemy:

Nazwa_zmiennej[3]:='K';

Jeśli chcemy dowiedzieć się o długości naszej zmiennej posłużymy się funkcją Length bądź odczytamy zerowy bajt naszej zmiennej za pomocą polecenia Ord np.:

długość_łańcucha:=Ord(Nazwa_zmiennej[0]);

Gdybyśmy chcieli zmienić wszystkie litery z małych na wielkie moglibyśmy posłużyć się funkcją Upcase. Jednak pozwala ona zmieniać tylko jedną literę. Przykładowy ciąg instrukcji zmienia wielkość liter w zmiennej NAPIS na wielkie:

VAR NAPIS : STRING[10];

{deklarowanie zmiennej NAPIS typu string o długości 10 znaków}

BEGIN

FOR I:=1 TO LENGTH(NAPIS) DO

NAPIS[I]:=UPCASE(NAPIS[I]);

END;

Typ wyliczeniowy

Typ wyliczeniowy definiuje zbiór identyfikatorów oznaczających poszczególne wartości przez ich wyliczenie. Pierwszy identyfikator ma wartość 0, dla kolejnego 1 itd. Przykład:

TYPE Tydzien=(Niedziela, Poniedzialek, Wtorek, Sroda, Czwartek, Piatek, Sobota);

Typ znakowy

Typ znakowy określa zbiór znaków. Do zmiennej tego typu można, więc zapamiętać kod ASCI jednego znaku.

TYPE Znak=CHAR;

Typ logiczny

Typ logiczny jest typem wyliczeniowym, który może przyjąć tylko dwie wartości: FALSE, wtedy wartość porządkowa wynosi 0 (fałsz) i TRUE wartość porządkowa jest większa niż 0 (prawda). Istnieją cztery podtypy:

TYP	ROZMIAR W BAJTACH
Boolean	1
ByteBool	1
WordBool	2
LongBool	4

Typ proceduralny

Język Turbo Pascal traktuje procedury i funkcje jako elementy języka, które można przywiązywać do zmiennych i przesyłać jako parametry. Przykładowa deklaracja typu proceduralnego może wyglądać tak:

TYPE

A=Procedure;

B=Procedure(a:Byte);

C=Function(A:Byte):CHAR;

</BLOCKQUOTE<

Zmienne typu proceduralnego nie mogą być zwracane przez funkcję.

Typ okrojony

Typ okrojony określa podzbiór dowolnego typu porządkowego lub wyliczeniowego. Jest on ograniczony pewnym zakresem. Wykorzystywany jest do określania typu zmiennych, które mogą przyjąć wartości ze ściśle określonego przedziału, np.

TYPE Rok=1990..1999;

VAR a : Rok;

Teraz zmienna "a" może przyjąć wartości od 1990 do 1999.

Typ wskaźnikowy

Typ wskaźnikowy pozwala na określenie zmiennych, za pomocą, których będziemy mogli odwoływać się od pewnych obszarów pamięci operacyjnej. Istnieją następujące deklaracje typu wskaźnikowego.

TYPE

Wsk_1 = ^Typ_podstawowy;

Wsk_2 = Pointer;

Wsk_3 = PChar;

Typ tablicowy

Typ ten określa tablicę składającą się ze stałej liczby elementów. Wszystkie elementy tablicy muszą być również określonego typu. Do każdego elementu odwołujemy się poprzez indeks podawany w nawiasach kwadratowych i określający pozycję danego elementu. Każda tablica może być wielowymiarowa. Przykładowa deklaracja tablicy 100 znaków może wyglądać następująco:

Nazwa_tablicy: ARRAY[1..100] of Char;

Słowo kluczowe ARRAY, służy właśnie do definiowania tablic. Na końcu tej definicji, typ Char oznacza, że każdy element tej tablicy jest typu Char, czyli jest to znak. By zmienić trzeci element tablicy możemy napisać tak:

Nazwa_tablicy[3]:='K';

Każdą tablicę można przedstawić w postaci tabeli. By stworzy tablicę, w której zapamiętalibyśmy tabliczkę mnożenia do 10, moglibyśmy napisać:

Mnozenie : Array[1..10,1..10] of Word;

Powyższa deklaracja tworzy tablicę, którą graficznie można przedstawić jako tabelę o 10 wierszach i 10 kolumnach.

Typ rekordowy

Opisuje złożoną strukturę danych. Taka struktura składa się z kilku pól. Każde z nich jest ściśle określonego typu. Definicję rekordu zamieszcza się między słowami kluczowymi RECORD i END;.

Przykładowo by zapamiętać dane o pracownikach w jakiejś firmie, używając samej definicji tablicy byłoby to bardzo trudne, lub nawet niemożliwe. Używając tablicy typu X, gdzie X jest typem rekordowym, wykonanie powyższego zadania jest bardzo proste:

TYPE

Osoba = RECORD

Imie: String[10];

Nazwisko : String [20];

Wiek : Byte;

END;

VAR Ludzie: Array[1..1000] of Osoba;

Do odczytania informacji zapisanych w danym polu rekordu używa się kropki ("."). np.:

Writeln(Ludzie[10].imie);

Ludzie[11].nazwisko:='Nowak';

Jeśli chcemy np. podać wszystkie dane osoby nr. 2 można napisać:

WITH Ludzie[2] DO

BEGIN

Imie:='Jan';

Nazwisko:='Nowak';

Wiek:=20;

END;

Można również deklarować rekordy z wariantami o zmiennej strukturze. Rekord taki zawiera specjalne pole, którego wartość decyduje o wyborze wariantu układu pól w zmiennej części rekordu. Pole to nazywa się wyróżnikowym. Rekord wariantowy zajmuje obszar pamięci potrzebny do zapamiętania rekordu o najdłuższej części wariantowej. Jednak odmiennie interpretuje dane różnych wariantów. Przykładowy rekord z wariantem:

TYPE Osoba = RECORD

Imie: String[10];

Nazwisko: String[20];

Case Stan_cywilny OF

samotny: ();

zonaty: (Data_slubu: String[10]);

rozwiedziony: (Data_slubu: String[10];

Data_rozw: String[10]);

Pole wariantowe musi być ostatnim polem rekordu.

Typ obiektowy

Typ obiektowy opisuje złożoną strukturę danych. Składa się ona z pól, podobnie jak struktura rekordu, oraz tzw. metod, czyli operacji wykonywanych na objecie. Definicja obiektu rozpoczyna się słowem OBJECT, i kończy END;. Ma następującą budowę:

OBJECT (dziedziczność)

Pole: Typ;

Pole: Typ;

..

..

Metoda;

Metoda;

END;

Typ zbiorowy

Typ ten określa zbiór potęgowy, którego elementy są typu porządkowego. Przez zbiór potęgowy należy rozumieć zbiór wszystkich możliwych podzbiorów wartości typu porządkowego, włączając w to zbiór pusty. Definicja tego typu jest następująca:

Typ_zbiorowy = SET OF Typ;

np.:

TYPE

Litery = SET OF 'a'..'z';

Cyfry=SET OF '0'..'9';

Teraz zmienne typu Cyfry mogą przyjmować tylko wartości od '0' do '9'.

Na zbiorach można wykonywać następujące operacje:

· + - dodawanie

· - - odejmowanie

· * - mnożenie (iloczyn zbiorów)

· IN - sprawdzanie przynależności

· = - sprawdzanie równości

· <=,>= - sprawdzanie relacji inkluzji zbiorów

Typ plikowy

Typ ten określa zbiór danych sekwencyjnych o zmiennej liczbie elementów tego samego typu. Elementy składowe nie mogą być typu plikowego oraz typu, który zawiera w sobie deklaracje typu plikowego.

Ogólna postać definicji typu plikowego jest następująca:

Plik_1: FILE OF Typ_podstawowy;

Plik_2: FILE;

Plik_3: Text;

np.:

VAR Plik: FILE OF Byte;

STAŁE I ZMIENNE

Stałe

Stała jest identyfikatorem, któremu przyporządkowano podczas inicjacji wartość, której w programie nie wolno zmieniać. wszystkie stałe deklaruje się po słowie CONST. np.:

CONST Litera_A:='A';

Zmienne

Są to identyfikatory określające jakąś wartość, która może być w programie zmieniana. Zmienna zajmuje pewną ilość pamięci, dlatego każda zmienna jest określonego typu. Zmienne definiuje się po słowie kluczowym VAR, np:

VAR a: Integer;

W języku Turbo Pascal istnieją również tzw. zmienne absolutne, które określają umiejscowienie zmiennej w pamięci. Ogólny sposób definiowania takich zmiennych jest następujący:

VAR Nazwa: Typ ABSOLUTE segment:offset;

np.:

VAR CrtMode: Byte ABSOLUTE $0049:$0049;

OPERATORY

Wyrażenia składają się z argumentów i operatorów. Dzięki operatorom możemy wykonywać różne operacje na argumentach. Kolejność wykonywania działań jest określona tzw. priorytetem. Poniżej znajduje się tabela poszczególnych operatorów i ich priorytety:

OPERATORY	PRIORYTET
@, NOT	1
*,/, DIV, MOD, AND, SHL, SHR	2
+,-, OR, XOR	3
=, <>, <, >, <=, >=, IN	4

Jeśli dwa operatory mają ten sam priorytet, to zostają wykonane od lewej do prawej.

Operatory arytmetyczne

OPERATOR	ZNACZENIE	TYP ARG.	TYP WYN.
+	zachowanie znaku	całkowity lub rzeczywisty	całkowity lub rzeczywisty
-	zmiana znaku	całkowity lub rzeczywisty	całkowity lub rzeczywisty
+	dodawanie	całkowity lub rzeczywisty	całkowity lub rzeczywisty
-	odejmowanie	całkowity lub rzeczywisty	całkowity lub rzeczywisty
*	mnożenie	całkowity lub rzeczywisty	całkowity lub rzeczywisty
/	dzielenie	całkowity lub rzeczywisty	rzeczywisty
DIV	dzielenie całkowite	całkowity	całkowity
MOD	dzielenie modulo	całkowity	całkowity

Operatory bitowe

OPERATOR	ZNACZENIE	TYP ARG.	TYP WYN.
NOT	negacja	całkowity	całkowity
AND	iloczyn	całkowity	całkowity
OR	suma	całkowity	całkowity

Operatory logiczne

OPERATOR	ZNACZENIE	TYP ARG.	TYP WYN.
NOT	negacja	logiczny	logiczny
AND	iloczyn	logiczny	logiczny
OR	suma	logiczny	logiczny
XOR	suma modulo 2	logiczny	logiczny

Operatory relacyjne

OPERATOR	ZNACZENIE	TYP ARG.	TYP WYN.
=	równość	typy proste wskaźnikowe, zbiorowe łańcuchowe	logiczny
<>	nierówność	typy proste wskaźnikowe, zbiorowe łańcuchowe	logiczny
<	mniejszość	typy proste łańcuchowe PChar	logiczny
>	większość	typy proste łańcuchowe PChar	logiczny
<=	mniejszy-równy	typy proste łańcuchowe PChar	logiczny
>=	większy-równy	typy proste łańcuchowe PChar	logiczny
<=	jest podzbiorem	zgodne zbiorowe	logiczny
=>	jest nadzbiorem	zgodne zbiorowe	logiczny
IN	zawarty w		logiczny

INSTRUKCJE

Instrukcja warunkowa

Instrukcję tą stosuje się wtedy, kiedy chcemy wykonać jakąś operację, jeśli zostaje spełniony jakiś warunek. Język Turbo Pascal daje nam do dyspozycji dwa rodzaje instrukcji warunkowych:

· Instrukcja IF

· Instrukcja CASE

Instrukcja IF

Składnia jej jest następująca:

IF warunek THEN instrukcja1;

lub

IF warunek THEN Instrukcja1 ELSE Instrukcja2;

Przy pierwszym zapisie komenda znajdująca się po słowie THEN zostanie wykonana tylko wtedy, gdy "warunek" jest spełniony, np.

X:=10;

Y:=5;

IF X>Y THEN Writeln('X jest większy od Y');

IF X<Y THEN Writeln('Y jest większy od X');

IF X=Y THEN Writeln('X jest równe Y');

Powyższy program wyświetla jeden z napisów znajdujących się po słowie THEN, w tym wypadku napis pierwszy, czyli "X jest większy od Y".

W drugim zapisie, "instrukcja1" zostanie wykonana tylko wtedy, gdy "warunek" jest spełniony, w przeciwnym wypadku zostanie wykonana "instrukcja2". Instrukcja1 nie może być zakończona średnikiem, np.:

X:=5;

Y:=10;

IF X>Y THEN Writeln('X jest większe od Y')

ELSE Writeln('Y jest większe niż X');

Jeśli chcemy wykonać więcej niż jedną instrukcję w przypadku, gdy zostanie spełniony warunek lub nie, to możemy zastosować instrukcję strukturalną używając BEGIN i END. Gdy używamy instrukcji strukturalnej i słowa kluczowego ELSE, należy pamiętać, że zamknięcie tej instrukcji, czyli END stawiamy bez średnika.

np.:

X:=5;

Y:=10;

IF X>5 THEN

BEGIN

Writeln('X jest większe od Y');

...

END ELSE

BEGIN

Writeln('Y jest większe od X');

...

END;

Przy pisaniu warunków można używać następujących operatorów logicznych:

· AND - "i"

· OR - "lub"

· NOT - "nie"

Kiedy warunek składa się z kilku podwarunków, to każdy taki podwarunek musi znajdować się w nawiasach np.:

IF (Imie='Jan') AND (Nazwisko="Kowalski') THEN ...

IF (Imie="Stanislaw') OR (Imie='Piotr') THEN ...

Do określania warunków służą następujące operatory:

· = "równe"

· < "mniejsze"

· > "większe"

· <= "mniejsze bądź równe"

· >= "większe bądź równe"

· <>"różne"

·

· Instrukcja CASE

Instrukcja ta posiada następującą składnię:

CASE wyrażenie OF

wartość1: Instrukcja1;

wartość2: Instrukcja2;

...

END;

lub

CASE wyrażenie OF

wartość1: Intrsukcja1;

wartość2 : Instrukcja2;

...

ELSE Instrukcja3

End;

Działanie jej jest następujące: zostanie obliczone [wyrażenie] i jeśli jest ono równe [wartość1] zostanie wykonana [Instrukcja1], Jeśli wartość wyrażenia jest równe [wartość2], zostanie wykonana [instrukcja2] itd., Jeśli wynikiem wyrażenia nie jest żaden z podanych poniżej wartości zostanie wykonana instrukcja znajdująca się po opcjonalnym parametrze ELSE.

Instrukcja iteracyjna

Instrukcje iteracyjne służą do wielokrotnego wykonania pewnej grupy lub jednej instrukcji. W Turbo Pascalu są następujące instrukcje iteracyjne:

· Instrukcja FOR

· Instrukcja REPEAT

· Instrukcja WHILE

Instrukcja FOR

Powoduje ona wykonanie jakiejś operacji określoną liczbę razy. Ma ona następującą składnię:

FOR licznik:=poczatek TO koniec DO Instrukcja;

lub

FOR licznik:=koniec DOWNTO początek DO Instrukcja;

Oczywiście zamiast jednej instrukcji można wpisać szereg poleceń między BEGIN i END;.

[Licznik] - jest to zmienna sterująca pracą. W zapisie pierwszym nadajemy jej początkową wartość [początek]. Następnie [Instrukcja] jest wykonywana tyle razy, aż [licznik] będzie równy [koniec]. Za każdą "pętlą" licznik zostaje zwiększony o jeden. Jeśli mamy zapis drugi to [licznik] ma początkową wartość [koniec], i [instrukcja] jest tak długo wykonywana, aż [licznik] będzie równy [początek]. Przy każdej pętli licznik jest zmniejszany o jeden. Przykładowy program wyświetlający 10 liczb może wyglądać tak:

VAR Integer; {licznik}
BEGIN
For i:=1 to 10 DO Writeln(i); {napisz liczbę i}
END.

Instrukcja REPEAT

Instrukcja ta ma następującą składnię:

REPEAT

Instrukcja;

...

Instrukcja;

UNTIL warunek;

Instrukcję między słowami REPEAT i UNTIL są tak długo wykonywane, aż wartość [warunek] zostanie spełniony. W warunku tym można używać instrukcji matematycznych. W module CRT znajduje się funkcja KEYPRESSED, która jest typu BOOLEAN i przyjmuje wartość TRUE, jeśli zostanie wciśnięty jakiś klawisz na klawiaturze. Jeśli mamy więc program, który ma działać tak długo, aż zostanie wciśnięty dowolny klawisz na klawiaturze napiszemy:

USES CRT;

BEGIN

Writeln('Coś tam');

REPEAT UNTIL KeyPressed;

END.

Instrukcja WHILE

Posiada ona następującą składnię:

WHILE wyrażenie DO instrukcja;

[Instrukcja] jest tak długo wykonywana, aż wartość wyrażenia jest prawdziwa. Ten sam program co powyżej, z użyciem tej instrukcji wyglądałby tak:

USES CRT;

BEGIN

Writeln('Coś tam');

WHILE NOT KeyPressed DO ;

END.

Jeśli klawisz nie został wciśnięty, to funkcja KEYPRESSED zwraca wartość FALSE. Powyższy program wyświetla napis i czeka, aż zostanie wciśnięty klawisz. Instrukcja WHILE jest spełniona, gdy KeyPressed ma wartość FALSE i jeśli jest spełniona to wykonuje instrukcję znajdującą się po słowie DO, czyli ";". Średnik oznacza instrukcję pustą, więc nie zostaje wykonane żadne polecenie. Kiedy wciśniemy jakiś klawisz, funkcja KeyPressed zwróci wartość TRUE, wartość wyrażenia NOT KeyPressed jest FALSE, więc zostaje zakończone wykonywanie tej instrukcji i wyłączenie programu.

Instrukcja wiążąca

Instrukcja wiążąca ma następującą składnię:

WITH nazwa DO instrukcja;

Zamiast [instrukcji] można wstawić również blok instrukcji. Pozwala ona na odwoływanie się do pól rekordu lub obiektu bez konieczności stosowania kwantyfikatora, np.:

Mamy następujący typ:

TYPE Dane = RECORD

Imie: String;

Nazwisko: String;

Wiek: Byte;

END;

VAR osoba: Dane;

Odwołujemy się do poszczególnych pól rekordu w następujący sposób:

WITH osoba DO

BEGIN

Imie:='Stanislaw';

Nazwisko:='Zawalny';

Wiek:=49;

END;

Instrukcja koduosiada następującą składnię:

INLINE (lista_elementów);

Wszystkie elementy[listy_elementów] oddzielone są od siebie ukośnikami i mogą być:

· stałymi określającymi wartości liczbowe

· identyfikatorami zmiennych

· identyfikatorami zmiennych ze stałą poprzedzoną + lub -

· operatorami rozmiaru kody <i>

Przykładowe użycie tej procedury:

INLINE($EA/$F0/$FF/$00/$F0); {spowoduje zresetowanie się komputera}

Instrukcja asemblerowa

Składnia jej jest następująca:

ASM

Instrukcja;

...

Instrukcja;

END;

END.

Słowo kluczowe UNIT oznacza nagłówek modułu. W przeciwieństwie do PROGRAM nazwa ta musi wystąpić, ponieważ za jej pomocą będziemy odwoływać się do danego modułu. Nazwa pliku TPU powinna mieć również nazwę taką jak UNIT.
Część modułu po słowie kluczowym INTERFACE służy do deklaracji typów, stałych, zmiennych oraz nagłówków procedur i funkcji. Będą wszystkie one dostępne w programie, w którym deklarujemy dany moduł, natomiast część modułu po słowie IMPLEMENTATION zawiera deklaracje stałych, zmiennych i typów, które będą dostępne tylko w obrębie modułu. Znajdują tutaj się również wszystkie procedury i funkcje. Muszą być wszystkie te, których nagłówki zadeklarowaliśmy w części INTERFACE, ale mogą być również inne, które będą używane podczas wykonywania procedur zadeklarowanych.

Przykładowy moduł zawierający jedną procedurę PiszXY może wyglądać tak:

UNIT Modul;

INTERFACE;

USES CRT;

PROCEDURE PiszXY(X,Y: Word; Napis: STRING);

IMPLEMENTATION

PROCEDURE PiszXY(X,Y : Word; Napis: STRING);

BEGIN

GotoXY(X,Y);

Write(Napis):

END;

END.

DYNAMIKA

Każda zmienna zadeklarowana w bloku głównym programu po słowie VAR jest zmienną statyczną. Dla nich wszystkich kompilator podczas swojej pracy rezerwuje pamięć w segmencie danych programu. Jednak dobrze wiemy, że każdy segment ma 64KB, więc tym samym suma wszystkich zmiennych statycznych deklarowanych w programie nie może przekroczyć tej granicy. Nie można więc stworzyć np. tablicy o rozmiarze 5000 typu WORD. Próba taka, zostanie zakończona stosowanym komunikatem ze strony kompilatora.
Nie można także w trakcie działania programu zmieniać np. wielkości zadeklarowanej tablicy, gdyż dla niej miejsce zostało przydzielone podczas kompilacji. Jest to bardzo poważny minus, bo albo: mamy za mało pamięci na zapamiętanie pewnych danych, albo marnujemy pamięć tworząc tablicę, która pomieściłaby wszystkie nasze dane w najgorszym wypadku.
Każda zmienna deklarowana w obrębie tylko jednej procedury lub funkcji jest już zmienną dynamiczną, jednak my na nią i tak nie mamy wpływu. Zmienne lokalne są tworzone podczas wchodzenia do danej funkcji (procedury) i usuwane podczas wychodzenia. Dzieje się to automatycznie, gdyż zmienne lokalne zapamiętywane są na stosie. Wielkość stosu określa się pierwszym parametrem dyrektywy $M, jednak ponieważ jest to również jeden segment nie może on przekroczyć 64KB (standardowo stos jest ustawiony na 16384 bajty). Dlatego nie można np. tworzyć skompilowanych, pełnych wielu zmiennych lokalnych, procedur rekurencyjnych, bo szybko stos się zapełni i praca programu zostanie wstrzymana.
Jak więc obsłużyć pamięć, którą mamy w naszym komputerze? Właśnie za pomocą zmiennych dynamicznych. Dzięki nim, mamy dostęp do całej pamięci konwencjonalnej, ok. 640KB., Jeśli i to dla nas za mało, to trzeba nauczyć się obsługiwać pamięć XMS lub EMS.
Zmienne dynamiczne tworzone są na "stercie". Jej wielkość minimalną i maksymalną podajemy jako dwa olejne parametry dyrektywy $M.
Do sprawdzenia ilości wolnej pamięci sterty służy funkcja MEMAVAIL. Zwraca ona w bajtach ilość aktualnie dostępnej pamięci. My jednak przydzielamy pamięć pewnymi blokami (np. rekord, czy zmienna). Każdy blok ma swoją określoną wielkość. Za pomocą funkcji MAXAVAIL dowiemy się, jaki jest w tej chwili dostępny (w bajtach) największy wolny blok na stercie. Bo co z tego, że mamy 100KB wolnej pamięci, jak jest ona tak "pozaśmiecana", że największy wolny blok ma 50KB, a nasza zmienna, której przydzielamy pamięć ma 60KB? Nie mam wówczas możliwości tego wykonania.
Zmienne dynamiczne są tworzone programowo i usuwane również programowo. Oznacza to, że programista w dowolnej chwili może przydzielić pamięć na jakieś danej na stercie, a później je usunąć.
Ze zmiennymi dynamicznymi związany jest typ wskaźnikowy i zanim przejdziemy dalej, musimy go dokładnie zrozumieć.

Zmienne wskaźnikowe i wskazywane

W Pascalu mamy do dyspozycji tzw. typ wskaźnikowy. Umożliwia on organizacje dynamicznych struktur danych.
Każda zmienna wskazująca (wskaźnikowa) jest zmienną statyczną. Zajmuje ona 4 bajty pamięci. Zawiera ona adres do zmiennej wskazywanej, tzn. zmiennej dynamicznej.
Zmienne wskaźnikowe deklarujemy w następujący sposób:

TYPE Nazwa_typu_wsk = ^Nazwa_typu;

Teraz zmienne typu NAZWA_TYPU_WSK mogą zawierać adres wskazujący na zmienną dynamiczną, która jest typu NAZWA_TYPU, np.:

TYPE TByte = ^BYTE;

Zmienne typu TByte są wskaźnikami do zmiennych dynamicznych, które są typu BYTE.Nie wykorzystuje się jednak (lub bardzo rzadko) zmiennych wskaźnikowych, które wskazują na zmienne typu prostego. Wskaźniki zazwyczaj robi się do rekordów lub tablic, np.:

TYPE
TDANE = ^DANE;
DANE = RECORD
Imie: String[15];
Nazwisko: String[30];
END;

Teraz każda zmienna typu TDANE jest wskaźnikiem do zmiennych dynamicznych typu DANE, czyli rekordów zawierających pola IMIE i NAZWISKO.

Mając już zdefiniowany typ wskaźnikowy, możemy stworzyć zmienną wskaźnikową, np.:

VAR ZDANE: TDANE;

Teraz zmienna ZDANE jest zmienną wskaźnikową. Zajmuje stałą ilość pamięci równą 4 bajtów i potrafi wskazywać na zmienne dynamiczne o strukturze DANE. Potrafi!!!!, a nie wskazuje!!! Zmienna dynamiczna nie została jeszcze stworzona, dlatego adres na jaki wskazuje ZDANE trzeba ustawić na NIL, czyli:

BEGIN
ZDANE:=NIL
...

Zbliżony do typu wskaźnikowego jest predefiniowany typ adresowy POINTER.

VAR
ADR1: TDANE;
ADR2: POINTER
...
BEGIN
ADR1:=ADR2;
ADR2:=ADR1;
...

Przydzielanie pamięci zmiennym dynamicznym

Mając już określony typ np. TDANE i stworzoną zmienną tego typu ZDANE, możemy utworzyć zmienną dynamiczną o strukturze DANE, którą będzie wskazywała ZDANE. Robimy to w następujący sposób:

NEW(ZDANE);

Dopiero teraz, gdzieś w pamięci zostanie utworzona zmienna dynamiczna, na którą wskazuje zmienna wskaźnikowa ZDANE.

Utworzenie zmiennej dynamicznej (jak wyżej) oprócz stworzenia zmiennej wiąże się jeszcze ze stworzeniem do niej wskaźnika, tzn. jej adres jest zapamiętywany w ZDANE. Możemy więc teraz się do niej odwoływać, np.:

Writeln(ZDANE^.Nazwisko);
ZDANE^.Imie:='Karol';

Jeśli używamy znaczka "^", tzn. że odwołujemy się nie do wskaźnika ZDANE, a do zmiennej, którą on wskazuje.

Na koniec pracy ze zmienną dynamiczną, trzeba ją usunąć, a tym samym zwolnić pamięć jej przydzieloną. Piszemy wówczas:

DISPOSE(ZDANE);

Zmienne dynamiczne można również tworzyć za pomocą procedury GETMEM. Jako jej parametry podajemy wówczas: zmienną wskaźnikową (typu POINTER) i ilość bajtów pamięci jaka ma zostać przydzielona. Taką zmienną można usunąć procedurą FREEMEM. Tej z kolei jako parametr podajemy utworzoną wcześniej zmienną wskaźnikową.

Mając zadeklarowane dwie zmienne wskaźnikowe, np:

VAR A,B: TDANE;

i utworzone dwie zmienne dynamiczne, na które one wskazują:

NEW(A);
NEW(B):

Można zrobić np. tak:

A:=B;

Teraz zmienna A wskazuje na to samo, co zmienna B. Straciliśmy więc dostęp do tego, co wcześniej wskazywała A. Nie możemy również zwolnić przydzieloną jej wcześniej pamięć.

Można napisać również tak:

A^:=B^;

Teraz nastąpi przepisanie zmiennej wskazywanej B do zmiennej, na którą wskazuje A. Nie stracimy natomiast dostępu do żadnej ze zmiennych.

Zmienne wskaźnikowe i programowanie dynamiczne jest wykorzystywane do tworzenia dynamicznych struktur danych, czyli: list, kolejek, stosów, grafów, etc. Różnią się one tym, że dla każdego elementu przydzielana jest oddzielnie pamięć. Dzięki temu można np. stworzyć bardzo dużo rekordów (w zależności ile mamy wolnej pamięci), więcej niż 64KB. Można też tworzyć je dynamicznie, tzn. jedne tworzyć, a inne usuwać, dzięki czemu nie marnujemy, tak jak w tablicach statycznych, pamięci na puste rekordy.

DYREKTYWY KOMPILATORA

Dyrektywy służą do określania pracy kompilatora. Za pomocą nich "mówimy" kompilatorowi, jak ma wykonać kompilację programu, lub jego części, np. czy używać koprocesora arytmetycznego, czy nie. W języku Turbo Pascal mamy do dyspozycji trzy typy dyrektyw:

· dyrektywy przełącznikowe

· dyrektywy parametryczne

· dyrektywy warunkowe

Dyrektywy podajemy w nawiasach klamrowych , po znaku '$'. jeśli wypisujemy więcej niż jedną dyrektywę możemy je oddzielać przecinkiem, nie pisząc za każdym razem znaku '$'. W dyrektywach przełącznikowych używamy również dwóch dodatkowych znaków: "+" oznaczający włączenie danej dyrektywy i "-" wyłączenie.

{$N+}

{$E-, N+}

Dyrektywy przełącznikowe

Dzielą się na globalne - obejmujące cały program i lokalne - odnoszące się do części programu.

· $A - Dyrektywa ta powoduje zapamiętanie danych w pamięci komputera przez ich wyrównanie do granicy słowa maszynowego. Jest ona dyrektywą globalną i standardowo włączoną. Powoduje przyspieszenie dostępu do zmiennych zapamiętanych w pamięci, jednak na procesorach 8088 i wyższych nie przynosi pożądanych rezultatów.

· $B - Jest dyrektywą lokalną. Powoduje optymalizowanie generowanego kodu dla wyrażeń logicznych. Włączenie dyrektywy powoduje, że dane wyrażenie logiczne jest analizowane do końca, natomiast wyłączenie tej dyrektywy powoduje, że wyrażenie analizowane jest aż do uzyskania wyniku (często przed końcem wyliczania pozostałych operacji). Dyrektywa jest standardowo wyłączona.

· $D - Powoduje umieszczenie w generowanych plikach (EXE lub TPU) informacji o możliwie występujących błędach. Jest to dyrektywa globalna i standardowa włączona.

· $E - Kolejna dyrektywa globalna. Jej włączenie powoduje, że w przypadku nie wykrycia koprocesora arytmetycznego zostanie dołączona biblioteka, która będzie go emulować. Dyrektywa jest standardowo włączona.

· $F - Określa rodzaj odwołań do procedur i funkcji. Jeśli jest włączona, wszystkie odwołania do procedur i funkcji są delay (FAR), natomiast, gdy jest wyłączona, odwołanie są bilks (NEAR). Dyrektywa jest lokalne i standardowo wyłączona.

· $G - Dyrektywa globalna. Jej włączenie powoduje generowanie kodu dla pracy w trybie chronionym, natomiast wyłączenie dla pracy w trybie rzeczywisty. Program wygenerowany z opcją włączoną nie będzie mógł być uruchomiony na komputerach starszych niż 80286.

· $I - Standardowo włączona, lokalna dyrektywa, która powoduje generowanie kodu, kontrolującego operacje wejścia/wyjścia. Jeśli jest wyłączona, kod błędu przekazany jest za pomocą funkcji IOResult.

· $L - Powoduje automatyczne generowanie kodu zawierającego informacje o typach wszystkich zmiennych i stałych. Jest to standardowo włączona globalna dyrektywa.

· $N - Powoduje, że program będzie wykorzystywał koprocesor arytmetyczny do obliczeń na liczbach zmienno przecinkowych, we wszystkich typach rzeczywistych, w przeciwnym wypadku zostanie użyta biblioteka, która będzie go emulowała. Dyrektywa jest standardowo wyłączona. Jest dyrektywą globalną.

· $O - Dyrektywa jest włączana, gdy generowany kod ma być nakładką. Standardowo jest to wyłączona, globalna dyrektywa.

· $P - Powoduje, że użycie słowa STRING będzie oznaczało tzw. łańcuch otwarty, w przeciwnym wypadku będzie on miał długość 256 bajtów. Standardowo jest ona wyłączona. Dyrektywa globalna.

· $Q - Powoduje włączenie kontroli przepełnienia dla generowanego kodu. Dyrektywa lokalna, standardowo wyłączona.

· $R - dyrektywa lokalna, standardowo wyłączona, powoduje, że wygenerowany kod będzie podlegał kontroli zgodności indeksów tablic i łańcuchów z wartościami zadeklarowanymi.

· $S - Powoduje automatyczne generowanie kodu, który podczas wywoływania procedury lub funkcji kontroluje dostępną ilość wolnej pamięci. Dyrektywa lokalna, standardowo włączona.

· $T - Określa rodzaj wskaźnika generowanego przez operator @. Jeśli jest wyłączona znak @ oznacza typ Pointer, w przeciwnym wypadku jest wskaźnik na zmienną określonego typu (^TYP). Lokalna, standardowo włączona dyrektywa.

· $V - Dyrektywa globalna, standardowo włączona, powoduje ustawienie zgodności pomiędzy typem PChar i tablicami znaków zaczynających się od indeksu zerowego.

· $Y - Dyrektywa umożliwia wyświetlanie symboli i odwołań do nich za pomocą okienka Object Browser. Standardowo włączona, globalna.

Dyrektywy parametryczne

· $I nazwa_pliku - powoduje ona dołączenie do kompilowanego programu pliku określonego nazwą [nazwa_pliku]. W nazwie można używać ścieżki dostępu. Dyrektywa ta ma zasięg lokalny.

· $L nazwa_pliku - powoduje ona dołączenie do kompilowanego programu pliku już skompilowanego z rozszerzeniem OBJ. W nazwie programu nie trzeba podawać rozszerzenia OBJ. Dyrektywa posiada zasięg lokalny

· $M stos, min_sterty, max_stery - Dzięki tej dyrektywie możemy określić rozmiar pamięci przeznaczonej dla segmentu stosu oraz sterty. Parametr [stos] określa rozmiar segmentu stosu w bajtach. Maksymalna jego wartość wynosi 65536 bajtów. Parametr [min_sterty] określa minimalny rozmiar sterty w bajtach. Standardowo wynosi on 0. Może przyjąć maksymalną wartość równą 655360. Ostatni parametr [max_sterty] określa maksymalny rozmiar sterty w bajtach, który standardowo wynosi 655360. Nie może on być mniejszy od [min_sterty]

· $O nazwa_modułu - dyrektywa określa moduł o podanej nazwie jako nakładkę. Dyrektywa ta musi wystąpić bezpośrednio po klauzuli USES.

Dyrektywy warunkowe

Pozwalają one na warunkową pracę kompilatora.

· $DEFINE nazwa_symbolu - Dyrektywa służy do definiowania nazw symbolu, który będzie używany przez pozostałe dyrektywy warunkowe. Symbole te odpowiadają zmiennym typu Boolean. Dyrektywa $DEFINE nadaje im wartość TRUE. Język Turbo Pascal definiuje standardowo następujące symbole:

· VER70 - inne wersje języka mają symbole różniące się numerem

· MSDOS - gdy systemem operacyjnym jest MS-DOS lub MC-DOS

· CPU86 - gdy procesor należy do rodziny 80x86

· CPU87 - gdy wykryty zostanie koprocesor arytmetyczny z rodziny 80x87

· $UNDEF nazwa_symbolu - dyrektywa jest przeciwieństwem dyrektywy $DEFINE i określa wartość symbolu na FALSE

Pozostałe dyrektywy warunkowe posiadają zdefiniowane symbole. Korzysta się z nich w następujących konstrukcjach:

$IFxxx nazwa_symbolu

...

$ENDIF

oraz

$IFxxx nazwa_symbolu

....

ELSE

....

$ENDIF

Jako $IFxxx wpisujemy:

· $IFDEF - wykonuje program gdy nazwa symbolu została zdefiniowana

· $IFNDEF - wykonuje program gdy nazwa symbolu nie została zdefiniowana

· $IFOPT przełącznik - wykonuje program gdy stan przełącznika w tej dyrektywie odpowiada aktualnie ustawionej dyrektywie

KODY KLAWISZY

Oznaczenie	Sam klawisz	Z SHIFT	Z CTRL	Z ALT
0	48	41	-	0 129
1	49	33	-	0 120
2	50	64	-	0 121
3	51	35	-	0 122
4	52	36	-	0 123
5	53	37	-	0 124
6	54	94	-	0 125
7	55	38	-	0 126
8	56	42	-	0 127
9	57	40	-	0 128
A	97	65	1	0 30
B	98	66	2	0 48
C	99	67	3	0 46
D	100	68	4	0 32
E	101	69	5	0 18
F	102	70	6	0 33
G	103	71	7	0 34
H	104	72	8	0 35
I	105	73	9	0 23
J	106	74	10	0 36
K	107	75	11	0 37
L	108	76	12	0 38
M	109	77	13	0 50
N	110	78	14	0 49
O	111	79	15	0 24
P	112	80	16	0 25
Q	113	81	17	0 16
R	114	82	18	0 19
S	115	83	19	0 31
T	116	84	20	0 20
U	117	85	21	0 22
V	118	86	22	0 47
W	119	87	23	0 17
X	120	88	24	0 45
Y	121	89	25	0 21
Z	122	90	26	0 44
-	45	95	31	0 130
=	61	43	-	0 131
\	92	124	28	-
/	47	63	-	-
SPACJA	32	32	32	32
F1	0 59	0 84	0 94	0 104
F2	0 60	0 85	0 95	0 105
F3	0 61	0 86	0 96	0 106
F4	0 62	0 87	0 97	0 107
F5	0 63	0 88	0 98	0 108
F6	0 64	0 89	0 99	0 109
F7	0 65	0 90	0 100	0 110
F8	0 66	0 91	0 101	0 111
F9	0 67	0 92	0 102	0 112
F10	0 68	0 93	0 103	0 113
DO GÓRY	0 72	56	-	8
W PRAWO	0 77	54	0 116	6
W LEWO	0 75	52	0 115	4 lub 0 132
W DÓŁ	0 80	50	-	2 lub 0 130
HOME	0 71	55	0 119	7
END	0 79	49	0 117	1 lub 0 129
PgUp	0 73	57	0 132	9
PgDn	0 81	51	0 118	3 lub 0 131
Ins	0 82	48	-	-
Del	0 83	46	-	-
5 (num)	-	53	-	5 lub -
* (szary)	42	PrtSc	0 114	-
- (szary)	45	45	-	-
+ (szary)	43	43	-	-
ESC	27	27	27	-
BackSpace	8	8	127	-
TAB	9	0 15	-	-
ENTER	13	13	10	-

POWRÓT